Uroczysta msza święta w Bazylice Mniejszej św. Mateusza zapoczątkowała uroczystości obchodów w Mielcu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
Jest to święto obchodzone co roku 13 kwietnia. Tego dnia w 1943 r. nazistowskie Niemcy opublikowały informację o odkryciu masowych grobów oficerów Wojska Polskiego. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił święto poprzez aklamację 14 listopada 2007 r. Jego przesłaniem jest oddanie czci ofiarom Zbrodni Katyńskiej.
Mord dokonany na ponad 21 tys. Polaków przez lata był trzymany w tajemnicy przez władze radzieckie. Zbrodnia Katyńska jest dziś jawnie uznawana za ludobójstwo, zbrodnię wojenną i zbrodnię przeciwko ludzkości. Egzekucje były prowadzone w ścisłej tajemnicy – ofiary pochowano w masowych grobach m.in. w Katyniu i Miednoje. Dopiero w 1990 r. Związek Radziecki oficjalnie potwierdził prawdziwość oskarżeń o popełnienie zbrodni.
W całym naszym kraju znajduje się wiele pomników i tablic poświęconych ofiarom radzieckiej zbrodni. Polacy nie zapomnieli o funkcjonariuszach i oficerach, którzy zostali bestialsko zamordowani. Wykonując wzorowo swoje obowiązki, budowali zaufanie obywateli do formacji, w których służyli.
Miasto Mielec było jednym z pierwszych miejsc w Polsce w którym upamiętniono ofiary sowieckiego ludobójstwa. Powstała w roku 1990 mielecka Ściana Katyńska na murze kościoła św. Mateusza, symbolizuje osoby związane z ziemią mielecką, które zostały bestialsko zamordowane.
Tegoroczne obchody mogły się odbyć dopiero w czerwcu po częściowym rozluźnieniu restrykcji związanych z pandemią. Ich organizatorem był Mielecki Komitet Katyński wespół z Prezydentem Miasta Mielca i Starostą Powiatu Mieleckiego.
Homilię podczas mszy św. wygłosił ks. Marcin Krępa. Dalsza część uroczystości odbyła się przy Ścianie Katyńskiej. Prezydent Miasta Mielca Jacek Wiśniewski wraz ze Starostą Powiatu Mieleckiego Stanisławem Lonczakiem i przed Ścianą Katyńską złożyli wiązanki kwiatów. Hołd ofiarom złożył także mieleccy parlamentarzyści – Krystyna Skowrońska i Fryderyk Kapinos, a także delegacje różnych organizacji, stowarzyszeń i instytucji.
Program artystyczny przygotowali uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego, a okolicznościowe przemówienie wygłosił przewodniczący Mieleckiego Komitetu Katyńskiego Jerzy Skrzypczak.
***
Mielecka Ściana Katyńska
Mielecka Ściana Katyńska została odsłonięta i poświęcona 6 maja 1990 r. jako jedno z pierwszych w Polsce miejsc upamiętnienia ofiar sowieckiego ludobójstwa. Na murze kościoła św. Mateusza w Mielcu umieszczone zostały wówczas pierwsze 23 tabliczki, które symbolizują mielczan pomordowanych przez Sowietów: oficerów Wojska Polskiego, funkcjonariuszy Policji Państwowej oraz urzędników. Tabliczki ułożone zostały w kształcie rozpostartych orlich skrzydeł. Ściana na stałe wpisała się w krajobraz i wydarzenia patriotyczne Mielca.
Przez lata miejsce wzbogacało się o nowe upamiętnienia, w tym ziemię katyńską, umieszczoną pod jedną z tablic w 1999 r. W 2010 r. w 25 rocznicę powstania upamiętnienia, urządzone zostały stosowne uroczystości, które połączyła tragiczna wiadomość o katastrofie pod Smoleńskiem. W 2015 r. w 75. rocznicę zbrodni katyńskiej staraniem Mieleckiego Komitetu Katyńskiego pomnik został starannie odrestaurowany. Ściana Katyńska zawierała wówczas 86 tabliczek memoratywnych.
80 rocznica zbrodni katyńskiej zobligowała Komitet do przygotowania stosownego upamiętnienia kolejnych, udokumentowanych ofiar sowieckiej zbrodni, związanych z ziemią mielecką. Jest to wynik dalszych badań historycznych i nowych ustaleń. Celem Komitetu jest, by każda z zamordowanych osób została utrwalona w pamięci społecznej imienną tabliczką. Społecznym staraniem Komitetu, pośród istniejących już tabliczek memoratywnych, 26 czerwca 2020 upamiętnieni zostali:
-plutonowy WP Tadeusz Białobrzeski, zamordowany w Charkowie,
-podporucznik WP Roman Griesswald, zamordowany w Charkowie,
-st. posterunkowy PP Jan Karcz, zamordowany w Kalininie,
-st. wachmistrz WP Jan Trzpis, zamordowany w Kalininie,
-przodownik PP Hipolit Wanatowicz, zamordowany w Kijowie/Bykownia,
-kapitan dypl. WP Piotr Borkowski-Dunin, zamordowany w Katyniu,
-kapitan WP Jan Kanty Nowak, zamordowany w Katyniu,
-major WP Walerian Orłowski, zamordowany w Katyniu,
-podpułkownik WP Juliusz Skorupka-Padlewski, zamordowany w Katyniu.
Środki na ten cel pozyskało Stowarzyszenie Społeczno – Edukacyjne “Orzeł Biały – Strzelec” od Kirchhoff Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Mielcu. Donacja ta pozwoliła wykonać i zamontować tabliczki memoratywne oraz przygotować uroczystości. Podziękowania za okazane wsparcie skierowano do prezesa firmy Kirchhoff Polska – Janusza Sobonia.
Wykonano i zamontowano w sumie 9 nowych tabliczek, ponadto na dwóch uaktualniono dane dotyczące stopni. Obecnie na Mieleckiej Ścianie Katyńskiej upamiętnione są 93 osoby.
“Nierozstrzelana pamięć”
Uroczystościom 80. rocznicy zbrodni katyńskiej towarzyszył wydawnictwo, drugie, poszerzone wydanie Mieleckiego słownika katyńskiego, autorstwa dr Jerzego Skrzypczaka. Zawiera 93 biogramy mielczan-katyńczyków. Książka ukazała się dzięki wsparciu finansowemu starostwa mieleckiego.
Mielecki słownik katyński powstał w oparciu o konfrontację list dyspozycyjnych NKWD z dokumentami z polskich archiwów (także prywatnych) i literaturą przedmiotu oraz z wcześniejszymi ustaleniami historyków z ubiegłych lat. Usunięto z niej kilka nazwisk policjantów z powodu mylnego ich powiązania z regionem mieleckim, dodano zaś obecnie, w drugim wydaniu, 8 nowych nazwisk, ustalonych w ostatnim czasie. Na pewno drugie, poszerzone i uzupełnione wydanie “Nierozstrzelanej pamięci” Mieleckiego słownika katyńskiego jest jak dotąd najobszerniejszą publikacją w tym zakresie, zarówno pod względem ilości, jak i kompletności zawartych w nim biogramów, które zostały napisane po wieloletnich i mozolnych kwerendach w archiwach wojskowych, państwowych, kościelnych i instytucjonalnych. Ponadto, o ile to tylko było możliwe, na podstawie dokumentów, informacji i wspomnień otrzymanych od rodzin mieleckich katyńczyków, mieszkających dziś w kraju i za granicą. Wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu, a także pamiętniki (opublikowane i rękopiśmienne) oraz prasę i fotografie. Każdy biogram opatrzony został notą bibliograficzną, co pozwala na weryfikację zamieszczonych w nim informacji. Bardzo istotne są także fotografie. W znacznym stopniu udało się je odnaleźć, ale w kilkunastu przypadkach, niestety, nie znaleziono zdjęć prezentowanej osoby.
Zachodzi pytanie, czy Słownik zawiera biogramy wszystkich mielczan-katyńczyków i czy jest to lista pełna, skończona? Odpowiedź, jak na razie, może być tylko jedna – na pewno nie! Bo prawdopodobnie znajdą się jeszcze pojedyncze osoby, które mogły np. przez kilka lat uczęszczać do mieleckiego gimnazjum (ale nie są jego absolwentami) lub krótko przebywać na tym terenie z innych powodów, a o których na razie nic nie wiemy. Ponadto nie znamy tzw. “białoruskiej listy katyńskiej”, nieujawnionej dotąd przez Federację Rosyjską i Białoruś, na której mogą pojawić się w przyszłości nazwiska osób związanych z Mielcem i ziemią mielecką. Także brak pełnego dostępu do dokumentów katyńskich w archiwach rosyjskich i białoruskich zablokował na długie lata możliwość całkowitego odtworzenia listy mielczan – oficerów i policjantów zamordowanych na Wschodzie. Biorąc pod uwagę fakt utajnienia śledztwa katyńskiego przez Federację Rosyjską oraz brak jakiejkolwiek woli politycznej do pełnego wyjaśnienia okoliczności zbrodni, należy przyjąć, iż Katyń będzie jeszcze przez długie lata ciążył na wzajemnych stosunkach polsko-rosyjskich i celowo będzie w cyniczny sposób przez Rosję “rozgrywany” politycznie.
Oprac. – Jerzy Skrzypczak, Marek Zalotyński
